Çin Halk Cumhuriyeti
Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC), Asya'da bulunan bir uzakdoğu ülkesidir. Çin Halk Cumhuriyeti, nüfus sayımlarına göre dünyanın en kalabalık nüfuslu ülkesidir. Kuzeyinde Moğolistan, kuzey doğusunda Rusya ve Kuzey Kore, doğusunda Sarı Deniz ve Doğu Çin Denizi, güney doğusunda Güney Çin Denizi, güneyde Vietnam, Laos, Birmanya, Hindistan, Bhutan ve Nepal, güney batıda Pakistan, Afganistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan ile çevrilidir. Başkenti Pekin'dir. Çin sözcüğü sıklıkla Çin Halk Cumhuriyeti anlamında kullanılır.
Çin'in, ÇHC'nden önce de yaklaşık 4000 yıl geriye uzanan bir 'yazılı tarihi' vardır. Bununla birlikte üzerinde ideografik çizimlerin bulunduğu yaklaşık 6000 yıl öncesine ait kalıntılara ulaşılmıştır.[1] Günümüz medeniyetinin temel taşlarını oluşturan kağıt, barut, pusula ve matbaacılık gibi pek çok buluşun kökenleri Antik Çin medeniyetine dayanmaktadır.
ÇHC, son yıllarda, yapmış olduğu atılımlarla ve politikalarla, dünyanın en önemli ekonomik güçlerinden biri haline gelmeye başlamıştır. ÇHC'nin bölgede ve dünyada nüfuzu, askeri alandan çok ekonomik alanda kendisini hissettirmektedir. 20 sene içerisinde ÇHC'nin dünyanın en zengin ekonomisi olacağı öngörülmektedir. Dünyanın alan olarak en büyük dördüncü ülkesi olan ÇHC, yaklaşık 1.3 milyar nüfusuyla dünyanın en kalabalık ülkesidir. Dünya nüfusunun yaklaşık altıda biri ÇHC'de yaşamaktadır.
Tarihçe
Binlerce yıl süren hanedanlar ardından, 20. yüzyılın başında cumhuriyet yönetimine geçen Çin'de 1949'da Komünist Parti ve Mao Zedong öncülüğünde Çin Halk Cumhuriyeti ilan edildi. Bu tarihe kadar ülkeyi yöneten Çan Kay-Şek'in yönetimden isimlerle Tayvan'a kaçması, günümüzde hala süren Tayvan sorununun da başlangıcı oldu.
Mao Zedong dönemi
Çin Halk Cumhuriyeti Çan Kay Şek liderliğindeki Kuomintang'ın yenilmesiyle, Mao Zedong tarafından 1 Ekim 1949'da kuruldu. Mao her yönden sosyalist bir devlet kurmak için çalışmaya başladı. Stalin'in ölümüyle ülkede bir süre daha özgürlükçü bir atmosfer hakim oldu. Ama zamanla Mao eleştirilere kapalı ve yoldaşlarına güvenmez bir çizgi çizmeye başladı. 1958 yılında başlattığı modernleşme hareketi ve endüstri ile ziraati birleştirmeyi öngören düzenlemeleri büyük başarısızlığa uğrayan Mao politik açıdan zor durumda kaldı. Bu başarısızlığı 1960'larda partinin Maoistler ve pragmatistler olarak ikiye ayrılmasına neden oldu. Mao bir süre arka plana çekilse de halk arasında bir kült olmaya devam etti. Fakat ülkenin kurucusu devrimi tamamlamak istiyordu ve hala özellikle ordu tarafından destekleniyordu. Bu nedenle "kültürel devrim" adıyla yeni bir dizi çalışmayla politik hayata aktif olarak geri döndü. Zamanla çevresindeki hemen herkesle arası açılsa da, 1976 yılında ölene kadar kültürel devrimine devam etti.[2]
Kültürel devrim
Mao kültürel devrim üzerine düşüncelerini "Küçük Kırmızı Kitap" başlığıyla yayınladı. Bu kitap, ordunun da desteğiyle, kısa sürede milyonlarca kopya olarak çoğaltılarak halka dağıtıldı. Ona göre "kapitalist yol"u seçen herkese karşı bir çeşit savaş açan Mao, edebiyat ve sanat alanında da yoğunlukla propaganda içerikli sosyalist gerçekçilik akımını savundu.[3]
Mao'dan sonra
Zhou En Lai başbakan oldu. Zhou, 8 Ocak 1976 tarihinde 78 yaşında öldüğünde, Çin Komünist Partisi içinde "ılımlılar" ve "radikaller" olmak üzere iki kutup oluştu. Radikalleri; 82 yaşındaki Mao Tse-Tung'un eşi Chian Chin yönetiyordu. Chou ölünce, Başbakanlığa Deng Şaoping'in gelmesi beklenirken, Hua Kuo-feng Başbakan oldu. Mao, 9 Eylül 1976'da 72 yaşında ölünce, eşi Chiang yönetiminde etkinliğini devam ettirmek istedi. Ancak, Başbakan Hua, hem parti başkanlığını ve hemde Askeri Komite Başkanlığını ele geçirdi. Bunun sonucu olarak Mao'nun eşi ve üç taraftarı tutuklandı. Bu, radikallerin mücadeleyi kaybetmesi demekti.
Çin Milli Kongresi, Şubat 1978'de, 1985 yılına kadar gerçekleştirilecek "Dört Modernizasyon Programı"nı kabul etti. Bu program ile; tarım, endüstri, bilim, teknoloji ve savunma alanlarının, 1985'e kadar çağdaş şartlara kavuşturulması öngörülmekteydi. Fakat, programın maliyeti 600 milyar doları bulmaktaydı. Bu maliyet Çin'i yabancı sermaye teminine yöneltti. Komünist Partinin Mart 1978'de Deng Şaoping'i Başbakan yardımcılığına seçmesi sonucu Çin, önce Japonya yanaştı ve iki devlet arasında Şubat 1978'de 60 milyar dolarlık bir ticaret antlaşması imzalandı. Bu antlaşma, Çin ve Japonya arasında 1937'den beri devam eden savaş halini de sona erdirmiş oldu.
Ağustos 1978'de Çin ile Japonya arasında " Barış ve Dostluk" antlaşması imzalandı ve Ekim 1978'de de Deng Şaoping Japonya'yı ziyaret etti. Böylece, Mao'nun ölümünden iki yıl sonra Çin, batıya açılmaya başladı. 1978 yılından itibaren de Amerika ile yakınlaşmaya başlayan Çin, bu ülkeden silah satın alımını başlattı. Bir başka deyişle halk tarafından hoş görülmeyen bu ticaret kızgınlık yarattı ancak bir devrime yol açmadı.
Halk Cumhuriyeti bayrağı ve modern
Şangay.
Yönetim
20 Eylül 1954 tarihli bir anayasa ile komünizm idaresi kurulmuştur. İktidara ülkenin tek siyasi partisi olan Komünist Parti hakimdir. Ülkede yaşama ve yönetim 1227 üyeli senede bir defa toplanan Milli Halk Kongresinin elindedir. Seçmen yaşı 18'dir. Senede bir gün toplanan "Milli Halk Kongresi"nin yürütme meclisi olan Daimi Komisyon veya Devlet Meclisi, Kongre üyeleri tarafından kendi aralarından seçilen bir başkan, 13 temsilci, bir genel sekreter ve 65 milletvekilinden teşekkül eder.
Yürütme yetkisi başbakan, 12 temsilci, 32 bakan veya bakan seviyesindeki komisyon başkanları ve genel sekreterden teşekkül eden hükûmete aittir. Yürütmenin bir kolu olan devlet başkanı kongre tarafından dört yıl için seçilir. İdari bakımdan 28 eyalete ayrılmış olup, bunların 5'ini muhtar eyalet, 21'ini eyalet ve 2'sini de birer şehir olan iller teşkil eder.
Liderler
Ülkenin devlet başkanı Hu Jintao'dur. Hu, Mart 2003'te Ulusal Halk Kongresi tarafından seçilene dek pek tanınmıyordu. 1964'ten bu yana Komünist Parti'nin sadık bir üyesi olan Hu, parti kariyerine 1970'lerin sonunda başladı. 1980'lerde Guizhou ve Tibet'te parti başkanlığı yapan Hu, bu dönemlerde bağımsızlık yanlısı gösterilerin bastırılmasında rol oynadı. Hu 1992'de, Komünist Parti'nin karar organı olan Politbüro Daimi Komisyonu'nun en genç üyesi oldu.
Bu atama Hu'nun başkanlık için en önemli taliplerden biri haline gelmesi biçiminde yorumlandı. Bu beklentiler Hu'nun 2002 yılında düzenlenen Komünist Parti kongresinde parti lideri olarak Jiang Zemin'in yerini almasıyla gerçekleşti. Ancak Jiang'ın siyasi nüfuzunu büyük oranda sürdürdüğü belirtiliyor. Eski Devlet Başkanı Jiang, son derece etkili olan Merkezi Askeri Komisyon'un başkanlığını sürdürüyor. Politbüro Daimi Komisyonu üyelerinin büyük bölümü de Jiang'a yakınlığıyla tanınan isimler. 1942 doğumlu Hu Jintao, Pekin Üniversitesi'nde hidroelektrik mühendisliği eğitimi aldı ve bir süre su kaynakları ve enerjiden sorumlu bakanlıkta çalıştı.
Ekonomi
Uzun yıllar kapalı bir ekonomi yapısı gösteren Çin, 1980'lerin başlarında, kollektif tarım uygulamasını durdurdu ve özel teşebbüse yeniden izin verdi. Şu anda Çin dünyanın en büyük ihracatçılarından ve rekor düzeylerde dış yatırım çekmektedir. Dünya Ticaret Örgütü'ne katılma hakkı kazanan Çin'in bu anlamda yakında yeni bir devrim yaşayacağı düşünülmektedir. Bu şekilde Çin dış pazarlara daha kolay erişim hakkı kazanacak, ancak dış rekabete de açık hale gelecektir. Bu durumun özel sektör yatırımlarını arttırması ve devlet hala iktidarda tekelini ve bireyler üzerindeki sıkı denetimini sürdürmektedir.
2001 yılının Aralık ayında, Çin Halk Cumhuriyeti'nin Dünya Ticaret Örgütü'yle 15 yıldır sürdürdüğü üyelik müzakereleri tamamlanmış ve hükümet, başta ticaret rejimi olmak üzere ekonomide çeşitli yapısal değişikliklere gideceği ve uluslararası ticaret kurallarına uyumlu hareket edeceğinin sözünü vermiştir. Hemen ertesinde yıllardır sinyalleri verilen yüksek büyüme hızı gelmiş, ticaret hacimlerinde rekorlar kırılmış, uluslararası doğrudan yatırımların en cazip çekim merkezi ÇHC olmuştur. Satın alma paritesine göre hesaplandığında dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olan ÇHC'nin normal şartlar altında 20 sene içerisinde bu sıralamada birinci sıraya yükselmesi öngörülmektedir.
Dış ticaret
Ülkenin başlıca ihracat yaptığı ülkeler: ABD (%21.1), Hong Kong (%17.4), Japonya (%13.6), Güney Kore (% 4.6), Almanya (% 4), Hollanda (%2.7), Singapur (%2.2), Türkiye (%2.1) şeklinde sıralanmaktadır. Aynı doğrultuda, ülke belli bir miktar da ithalat yapmaktadır. Ülke, Japonya (%18), Tayvan (%11.9), Güney Kore (%10.4), ABD (%8.2), Almanya (%5.9), Hong Kong (%3.9), Rusya Federasyonu (%3.3), Malezya (%2.5) gibi ülkelerden mal satın almaktadır.
Ülke dışarıya rafine edilmiş petrol ürünleri, yağlama maddeleri, kimyasal ürünler, alkollü içecekler, alkolsüz içecekler, bitkisel yağlar, hayvansal yağlar, elektrikli makineler, ulaşım ekipmanları, büro malzemeleri, canlı hayvanlar, su ürünleri, pirinç, çay, konserve meyve-sebze, ham ipek, kömür, pamuk ipliği, hazır giyim eşyası, ayakkabı, spor eşyası, hafif sanayi mamulleri, demir-çelik ürünleri, oyuncaklar, elektronik eşya, telekomünikasyon ekipmanları gibi ürünler satmaktadır. Aynı doğrultuda, ülke dışarıdan muhtelif gıda ürünleri, elektrikli makineler,motorlu taşıtlar, ham petrol, yağlama maddeleri, bitkisel yağlar, hayvansal yağlar, doğal kauçuk, kereste, kağıt hamuru, pamuk, demir cevheri, gübre, plastik ürünler, çelik mamulleri, elektronik devreler ve kimyasallar satın almaktadır.
Ordu
ÇHC, gelişen ekonomisinin yanısıra, devasa askeri gücü ile de önemli bir ülkedir. 2007 yılında orduyu modernize çalışmaları için 139 milyar dolar harcanmıştır.[4]
Üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar
- AfDB (Afrika Kalkınma Bankası)
- APEC (Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği Forumu)
- ARF
- AsDB (Asya Kalkınma Bankası)
- ASEAN (Güneydoğu Asya Ülkeleri Örgütü)
- BIS (Uluslararası İmar Bankası)
- CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi)
- CDB (Karayipler Kalkınma Bankası)
- ESCAP (Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu)
- FAO (Tarım ve Gıda Örgütü)
- G-77
- IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı)
- IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası)
- ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü)
- ICC (Milletlerarası Ticaret Odası)
- ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu)
- ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi)
- IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği)
- IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu)
- IFC (Uluslararası Finansman Kurumu)
- IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu)
- IHO (Uluslararası Hidrografi Örgütü)
- ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü)
- IMF (Uluslararası Para Fonu)
- IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü)
- Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı)
- Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü)
- Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı)
|
- IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi)
- ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü)
- ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği)
- LAIA (Latin Amerika Entegrasyon Birliği)
- MINURSO (BM Bati Sahra Referandum Misyonu)
- NAM
- OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu)
- PCA (Daimi Hakemlik Mahkemesi)
- UN (Birleşmiş Milletler)
- UN Güvenlik Konseyi
- UNAMSIL (BM Sierra Leone Misyonu)
- UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı)
- UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü)
- UNHCR (BM Mülteciler Yüksek Komiserliği)
- UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü)
- UNIKOM (BM Irak-Kuveyt Gözlem Misyonu)
- UNITAR (BM Eğitim Araştırma Enstitüsü)
- UNMEE (BM Etyopya-Eritre Misyonu)
- UNTAET (BM Doğu Timor Geçiş Yönetimi)
- UNTSO (BM Mütareke Gözlem Örgütü)
- UNU
- UPU (Dünya Posta Birliği)
- WHO (Dünya Sağlık Örgütü)
- WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı)
- WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü)
- WToO (Dünya Turizm Örgütü)
- WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
- ZC
|
Bölgeler
-
Eyaletler（省）
Bu haritanın daha büyük bir versiyonu için buraya gidiniz.
Özerk Bölgeler（自治区）
Merkeze direkt bağlı Belediyeler（直辖市）
Özel Yönetim bölgeleri（特别行政区）
Demografi
Çin nüfusunun %92'sini Han ulusu olarak bilinen etnik Çinliler oluşturur. Bunun dışında hükümet tarafından tanınan 55 etnik grup vardır. Bu 55 etnik gruptan bazılarının Çince'den tamamen farklı olan kendi lisan, kültür ve inançları bulunmaktadır. Çin'deki etnik gruplar nüfüsa oranlarına göre aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
Çin'deki 55 etnik grup
| 01 |
Zhuang (壮族) |
02 |
Mançu (满族) |
03 |
Hui¹ (回族) |
04 |
Miao (苗族) |
05 |
Uygur (维吾尔族) |
| 06 |
Yi (彝族) |
07 |
Tujia (土家族) |
08 |
Moğol (蒙古族) |
09 |
Tibetli (藏族) |
10 |
Buyei (布依族) |
| 11 |
Dong (侗族) |
12 |
Yao (瑶族) |
13 |
Koreli (朝鲜族) |
14 |
Bai (白族) |
15 |
Hani (哈尼族) |
| 16 |
Li (黎族) |
17 |
Kazak (哈萨克族) |
18 |
Dai² (傣族) |
19 |
She (畲族) |
20 |
Lisu (傈僳族) |
| 21 |
Gelao (仡佬族) |
22 |
Lahu (拉祜族) |
23 |
Dongsiang (东乡族) |
24 |
Va (佤族) |
25 |
Sui (水族) |
| 26 |
Nasi³ (纳西族) |
27 |
Çiang (羌族) |
28 |
Tu (土族) |
29 |
Şibe (锡伯族) |
30 |
Mulao (仫佬族) |
| 31 |
Kırgız (柯尔克孜族) |
32 |
Dahur (达斡尔族) |
33 |
Jingpo (景颇族) |
34 |
Sala (撒拉族) |
35 |
Blang (布朗族) |
| 36 |
Maonan (毛南族) |
37 |
Tacik (塔吉克族) |
38 |
Pumi (普米族) |
39 |
Achang (阿昌族) |
40 |
Nu (怒族) |
| 41 |
Evenki (鄂温克族) |
42 |
Gin* (京族) |
43 |
Jino (基诺族) |
44 |
De'ang (德昂族) |
45 |
Özbek (乌孜别克族) |
| 46 |
Rus (俄罗斯族) |
47 |
Yugur (裕固族) |
48 |
Bonan (保安族) |
49 |
Monba (门巴族) |
50 |
Oroqen (鄂伦春族) |
| 51 |
Derung (独龙族) |
52 |
Tatar (塔塔尔族) |
53 |
Hezhen (赫哲族) |
54 |
Lhoba (珞巴族) |
55 |
Gaoshan** (高山族) |
- 1. Hui (回族 : Huí Zú, Çinli Müslümanlar olarak da bilinir)
- 2. Dai (傣族 : Dǎi Zú, Dai Lue olarak da bilinir, Tai etniğe bağlı bir etnik gruptur)
- 3. Naxi (纳西族 : Nàxī Zú) (Mosuo (摩梭 : Mósuō) dahil)
- 4.* Gin (京族 : Jīng Zú), yani Vietnamlı ya da Kinh'ler
- 5.** Gaoshan (高山族 : Gāoshān Zú), (bkz. Tayvan aborijinleri)
Din
Çin halkının dini, Antik çağlardan bu yana çoğulculuk olarak tanımlanır. Çin toprakları Taocu, Budist ve Çin folklorik dinlerine ait tapınaklarla doludur. Mahayana Budizmi, 1. yy'dan beri Çin'deki en büyük organize din olarak yaşamayı başarmıştır.
Çin halkının çoğu Budisttir. Net bir rakam olmamakla beraber Budistlerin oranının %50 (660 milyon) ila %80 (1 milyar) olduğu düşünülmektedir. Nufusun %30'u (400 milyon) Taocudur. Bununla birlikte halkın bir kısmı kendini hem Taocu hem de Budist kabul ettiği için net bir yüzde verilememektedir.
Azınlık dinleri Hristiyanlık (%3-4 / 40-54 milyon), İslam (%1.5 / 20 milyon), Hinduizm, Dongbaizm, Bon ve bazı diğer küçük tarikat ve gruplardır.
2005'te yapılan bir araştırmaya göre nüfusun %14'ü (180 milyon) kendisini dinsiz olarak tanımlamaktadır.
İnsan hakları ve düşünce özgürlüğü ihlalleri iddiaları
ÇHC'nde yetkililerin muhalefet yönünde hareketleri vakit kaybetmeden bastırdığı iddia edilmektedir.
İnsan hakları örgütleri ÇHC'ni her yıl yüzlerce kişinin idam edilmesi ve işkencenin önlenememesi dolayısıyla eleştiriyorlar.
Tibet sorunu
ÇHC'nin Tibet üzerindeki hakimiyeti de tartışma yaratmaya devam ediyor. İnsan hakları örgütleri, Çinli yetkilileri Tibet'te Budist kültürünü sistematik olarak bastırmakla ve Çin içinde özerklik talep eden Budistlerin ruhani lideri Dalai Lama'ya sadık rahiplere eziyet etmekle suçluyorlar.
Doğu Türkistan sorunu
Ayrıca Doğu Türkistan'daki Uygur Türkleri'de Doğu Türkistan'da 915 Uygur Türkü'nün Öldürülmesinden ve dinlerinin gereklerini rahatça uygulayamamaktan yakınıyorlar. Çünkü çin kaynaklarının çok büyük bölümünü doğu türkistandan elde ediyor.
Basın-yayın
Çin basın-yayını ülke yönetimince denetleniyor. Pekin yönetimi yabancı haber kaynaklarının yayınlarını seçerek ve uygun olmayan internet sitelerine (porno, anti-devlet vs.) girişi bloke ederek bilgi erişimini de denetlemeye çalışıyor.
Hong Kong'un 1997'de Çin yönetimine bırakılması ardından buradaki medyanın bağımsızlığını yitireceği kaygıları duyuluyordu ancak bu gerçekleşmedi.
Hong Kong medyası yayın siyaseti açısından hala özgür bir çizgi izliyor ancak yönetimden müdahale endişeleri de varlığını sürdürüyor.
Çin basınında yetkililerin başarısızlıkları da, yolsuzluk yaptıkları suçlamaları da yer buluyor. Ancak medya genel olarak Çin Komünist Partisi'nin iktidar üzerindeki tekelini sorgulamaktan kaçınıyor.
Televizyon haber kaynakları arasında en yaygın olanı. Televizyon sektörü özellikle büyük kentlerde rekabete açık. Çinli yetkililerin açıkladığı 2002 rakamlarına göre, ülkede 1 milyar 100 bin televizyon izleyicisi var.
Çin, abonelik sistemiyle işletilen televizyonlar için de büyük bir pazar. 2010'a kadar ülkede 128 milyon kişinin bu hizmetlere abone olması bekleniyor.
Devlet denetimindeki merkezi televizyon ile bölgesel ve yerel kanallar da izleyici kitlelerini çekebilmek için mücadele halinde.
Ülke dışından yayın yapan kanalların izlenebilirliği sınırlı. Time Warner, News Corp ve Hong Kong merkezli Phoenix TV gibi büyük kuruluşlara ait belirli kanalların Guangdong eyaletinde kablolu sistemle yayınlanabilmesi için yapılmış bazı anlaşmalar bulunuyor.
Buna karşılık, Çin Merkezi Televizyonu'nun (CCTV) İngilizce yayınları da uydu aracılığıyla ABD ve İngiltere'deki izleyicilere aktarılıyor.
Pekin yönetimi yabancı yayınların ülke içinde kuruluşların yayın imkanları kullanılarak aktarılmasına, 'ulusal güvenliği veya siyasi istikrarı tehdit etmeme' koşuluyla izin verilebileceğini söylüyor.
Çin'de internet kullanımı da denetim altında tutulmasına rağmen hızla yayılıyor. Çin'de 2003 yılı ortası itibariyle 68 milyon internet kullancısı olduğu, bu sayının özellikle kentsel alanlarda yoğunlaştığı düşünülüyor.
Pekin yönetimi, yasaklı Falun Gong ruhani hareketine, insan hakları savunucusu gruplara ya da dış haber kaynaklarına ait olan sitelere erişimi de sık sık engelliyor.
Harita
